Pazaryolu'nun eski adı Norgah veya Norkağ olup Ermenice “Yenişehir” anlamına gelmektedir.

İlçede ilk yerleşim kesin olarak bilinmemekle birlikte yerleşimin MÖ yıllara uzandığı tahmin edilmektedir. Milat öncesi yıllarda Sapser Türklerinin Doğubeyazıt ile Çoruh vadisi arasına yerleştikleri ve uzun süre bu yörede yaşadıkları tarihçi Prof. Dr. Fahrettin Kırzıoğlu`nun "İspir" adlı eserinde ifade edilmektedir.

İspir, Yusufeli ve Tortum bölgesi MÖ 63 yılından itibaren dönem dönem Roma ve Bizans devletlerinin etki alanına girmiş ise de bölge gerçekte çeşitli Ermeni beyliklerinin yönetiminde kalmıştır. Bölgede hüküm süren Ermeni hanedanlarının en ünlüsü, İspir merkezli olan Bagratuni veya Bagratlı hanedanıdır.[kaynak belirtilmeli]Erzurum kenti 662-949 yılları arasında üçyüz yıla yakın Arap-İslam egemenliği altında kaldığı halde, İslam yönetiminin Tortum yöresini fiilen etkisi altına aldığına dair bir belirti yoktur.[kaynak belirtilmeli]

Bölgede Arap mevcudiyetinin sona ermesinden sonra Bagratlı David Kuropalates (964-1000) Yusufeli ve Tortum merkezli güçlü bir beylik oluşturmuş ve bir dönem Anadolu'nun en önemli iktidar odaklarından biri haline gelmiştir. David Ermeni kökenli olduğu halde Bizans ile ittifak ederek Gürcü kültürünü ve dilini ön plana sürmüş ve Gürcü krallığının uzun bir aradan sonra yeniden kurulmasına önayak olmuştur. Tortum'un Öşk ve Haho köyleri ile Yusufeli'nin İşhan, Dörtkilise ve Barhal köylerindeki büyük kiliseler bu hükümdar zamanında yaptırılmıştır.[kaynak belirtilmeli]

David'in çocuksuz ölümü üzerine beyliği 1000 yılında Bizans'ın doğrudan yönetimine girmiş ve bu tarihten sonra Erzurum ve Yusufeli bölgesi ekonomik ve kültürel alanda gerileme yaşamıştır.[kaynak belirtilmeli]

Türklerin Anadolu’da akınlar düzenledikleri ilk yerlerden biri olan Pazaryolu ve çevresi, kısa dönemli işgal ve savaşlar dışında Türk yönetimine girmemekte uzun süre direnmiştir.[kaynak belirtilmeli] 15. yüzyılda Ahıska merkezli Cakeli sülalesinden Gürcü beylerin denetiminde olan Pazaryolu yöresi Yavuz Sultan Selim’in 1514 Çaldıran Zaferi sırasında kısa bir süre Osmanlı yönetimine girse de, nihai olarak ancak Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1535 yılında fethedilebilmiştir. Bugün bölgede hâlen Ermeni ve Gürcü dönemlerine ait kale ve kilise gibi eserlere rastlanmaktadır.

7 Kasım 1917’deki Bolşevik İhtilali’nden sonra çözülmeye başlayan Rus cephelerine yerleşen Ermeniler, bölgede kanlı çatışmaların yaşanmasına neden olmuşlardır. Yöre, 25 Şubat 1918’ de Milli Kurtuluşunu gerçekleştirmiş ve Türk idaresine kavuşmuştur.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
[2] 2011 yılında yapılan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre toplam nüfus, İlçe Merkezi nüfusu 1.524 ve köylerin nüfusu 2.968 olmak üzere 4.492’dir. Nüfus Türklerden oluşur.

İdari Durumu[değiştir | kaynağı değiştir]
Otuzbeş köy ve dokuz mahalle muhtarlığı olmak üzere toplam kırk dört adet yerleşim biriminden oluşan Pazaryolu, İspir ilçesine bağlı bir bucak iken, 21 Haziran 1989 tarih ve 20202 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 3578 sayılı Kanun ile ilçe statüsüne kavuşmuştur. Adliye Teşkilatı, Emniyet Amirliği, Askerlik Şubesi Başkanlığı, Orman İşletme Şefliği ve Meteoroloji Memurluğu dışında tüm resmi kurum ve kuruluşlar mevcuttur.

İlçe Erzurum iline 121 km mesafededir. Doğuda İspir, batıda Bayburt, güneyde Aşkale ve kuzeyde ise Rize ile çevrilidir. Çoruh Nehri vadisinde Kaçkar Dağları ile Mescit Dağları arasında 750 km²'lik bir yüzölçümüne sahiptir.

Sosyal Durum[değiştir | kaynağı değiştir]
İlçe nüfusunun % 45’i köylerde yaşamaktadır. Okur-yazar oranı % 99’a ulaşmış bulunmaktadır. Halkın geçim kaynağı genellikle gurbetçilik ve çiftçiliğe dayanmaktadır. Özellikle Çoruh vadisinde ve Çoruh nehrine inen dere yataklarında meyvecilik ve sebzecilik yapılmaktadır. Daha yüksek rakımlı köylerde hayvancılık ön planda yer almaktadır. Pazaryolu yöresi aynı zamanda intansif arıcılık için Türkiye'de bulunan ideal merkezlerinden biridir. Jeolojik yapı, toprak yapısı ve bitki örtüsü yüksek değerde ve kalitede bal üretimi sağlamaktadır. Bugüne kadar yörede münferiden ve iptidai usullerle üretilmesine rağmen elde edilen balın bütün ülkede aranır ve istenir olması bu hususu teyit etmektedir.

İlçeye bağlı köylerin hepsinde elektrik mevcut olup, kanalizasyon altyapısı tamamlanmıştır.

İlçe sınırları içinden geçen Çoruh Nehri, su debisi, su miktarı ve sezon uzunluğu gibi tabii özellikleri nedeniyle çeşitli su sporlarına oldukça uygundur. İlçe, bu özelliği ile özellikle Rafting yapmak isteyen yerli ve yabancı turistler için bir cazibe merkezi haline gelmiştir.